اخلاق؟ چرا و چگونه؟
اخلاق، صفات نیک و بدی است که در انسان وجود دارد و از عادت بالاتر است و بشر تنها با تمرین و مداومت بر خوبی ها می‌تواند، به خوی پسندیده آراسته شده و فضایل اخلاقی را ملکه ذهن و درون خود کند. احکام اخلاقى در حقیقت بیانگر راههاى تحقق کمال انسان هستند که باید با آگاهی دقیق از آنها در راستای طی طریق سعادت گام برداشت .احکام اخلاقى در حقیقت بیانگر راههاى تحقق کمال انسان هستند، به این معنا که هر دستور یا رهنمود اخلاقى در واقع بیان مى کند که اگر فلان فعل را انجام دهیم به کمال وجودى خود نزدیکتر خواهیم شد.همه انسانها می توانند با شعور و اراده خود، خوبی ها و فضایل اخلاقی را انتخاب کرده و با تمرین، همه این خوبی ها را در درون خود نهادینه کنند. یعنی با آگاهی صفتی را انتخاب و برای موصوف شدن به آن تلاش کنند.هر مکتب دینی یا فلسفی بر اساس دیدگاه خاص خود اخلاق را به گونه ای تعریف می کند اما برخی مشترکات در همه ادیان الهی و حتی مکاتب بشری وجود دارد، برای نمونه همه براین باور هستند که دروغ بد و راستگویی خوب است اما همه این آموزه های اخلاقی یکی نیست.بعضی متفکران اسلامی چون ابن مسکویه، نراقی و خواجه نصیرطوسی با وجود آنکه خداشناس بوده اند اما مبنای اخلاق را اعتدال دانسته و چون ارسطو معتقد بوده اند که خداوند برای انسان تعیین تکلیف نمی کند و منظور از اخلاق رسیدن به تعادل و دوری از افراط و تفریط است
اخلاق اسلامى اخلاقى دینى بوده و تمام ویژگىها و امتیازات یک نظام اخلاقى دینى را دارا است، یکى از ویژگیهاى اخلاق اسلامى، قابلیت تطبیق آن با شرایط زمانى و مکانى مختلف است . این ویژگى از برجسته ترین جنبه هاى اخلاق اسلامى است چرا که هر نظام اخلاقى در صورتى پاینده و برقرار مى ماند که به نیازهاى اخلاقى انسان بهتر پاسخ دهد
از آنجا که اخلاق اسلامى معطوف به نیازهاى اخلاقى انسان است، ثابت و پایدار بوده و چون طى زمانى طولانى توسط معصومین با شرایط مختلف اجتماعى و تاریخى تطبیق شده است، وجه انعطاف پذیر ظواهر و مظاهر آن نیز شناسایى شده بنابراین به خوبی پاسخگوى نیازهای انسان در هم زمانها و جوامع خواهد بود .
از ویژگیهاى اخلاق اسلامى این است که مسیر رشد اخلاقى را بر همه انسانها به طور مساوى هموار می کند، این ویژگى ناشى از انسان شناسى اسلامى و تربیت اسلامى است . در تربیت اسلامى شرایط سنى، محیطى و معرفتى افراد در نظر است و پاداش و کیفر هر فرد به تناسب شرایط او عیین می شود، تناسب پاداش و کیفر با شرایط هر فرد موجب مىشود، انسان هرگز از حرکت به سوى کمال باز نایستد .
در مورد منابع اخلاق اسلامی باید گفت که این منابع غنى و گسترده هستند، برجسته ترین این منابع قرآن کریم است، قرآن سرچشمه زاینده معارف اخلاقى است که شرایط و چگونگى تطبیق معارف کلى اخلاقى اسلام بر موقعیتهاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى را آموزش مى دهد.
آنچه در اخلاق اسلامی بیش از هر چیز اهمیت دارد خیر و سعادت اخروى است که نصیب انسان می شود . رسیدن به این درجه از کمال تنها با انجام اعمالى محقق می شود که با نفس متعالى انسان هماهنگی دارد
همه پیامبران الهی به فرا خور فضایی که در آن قرار داشتند و مشکلاتی که با آن مواجه بودند، به تبیین اخلاق پرداخته و مردم را به داشتن اخلاق نیکو دعوت کرده اند، اما زمانی که با ادله درون دینی و برون دینی ، یعنی دلایل فلسفی و کلامی، مسئله خاتمیت را ثابت کرده و پیامبر را پیامبر خاتم می دانیم به این نتیجه قطعی دست می یابیم که کمال دین و کمال اخلاق را نیز باید در همین دین جستجو کنیم.
مسئله اخلاق تنها به ذهن و فکر انسان محدود نمی شود، بلکه به عمل او نیز بستگی داشته و در رفتار و اعمال او بروز عینی می یابد در حقیقت این عملکرد انسانهاست که نشان می دهد تا چه انداز موصوف به این ویژگیهای روحانی هستند.
خانواده و به ویژه مادر در تربیت افراد نقش بسیار مهمی را بر عهده دارند به همین دلیل است که در دستورات اسلامی ما توصیه شده باید به دنبال مادر و پدر شایسته برای فرزندان خود باشیم و تنها امیال درونی خود را درنظر نگرفته و به نسل آینده نیز بیندیشیم.
علاوه بر این مسائل ، نقش آموزش را درتربیت اخلاقی افراد نمی توان نادیده گرفت و به همین دلیل است که ما برای متون درسی ، محیط فیزیکی دانش آموز و شیوه آموزشی دستور العمل اخلاقی داریم.
